Na tropie przyrody #2

Prezentujemy 2. odcinek Harpusia na tropie przyrody! Tym razem Leszek przybliża nam mrówki – komu nigdy nie wlazły do nogawki? :D

Pracowite mrówki

mrowka

Będąc w lesie, zwłaszcza w okresie letnim, często denerwuje nas, że nie można się spokojnie zatrzymać, usiąść pod drzewem, czy postać podziwiając piękny krajobraz. Gdy chwilkę tak postoimy czy posiedzimy, to od razu obejdą nas mrówki. Znam takie osoby, które przez nieuwagę weszły w mrowisko. Dla mojej żony to szczególna trauma – jak była jeszcze małą dziewczynką, jej starsi bracia dla żartów wrzucili ją w mrowisko. Teraz gdy spacerujemy po lesie, te małe owady budzą w niej skrajne emocje. Tak było też podczas naszego ostatniego spaceru. Stał się on inspiracją do napisania kilku słów na temat życia tych niezwykłych owadów, jakim są mrówki.

Mrówki są spokrewnione z osami i pszczołami. Większość gatunków żyje i pracuje w koloniach, tworząc gniazda, w których dbają o młode. Gniazdo jest zakładane przez królową, która składa wszystkie jaja; króla nie ma.

Mrówki są bardzo dobrze zorganizowanymi, dużymi społecznościami. W Polsce występuje około sto różnych gatunków mrówek. Ja skupię się nad mrówkami leśnymi z rodziny Formica. Gatunków tego rodzaju występuje u nas około dwudziestu. Wszystkie są do siebie łudząco podobne. Rozróżnić się je da tylko w warunkach laboratoryjnych. Najbardziej powszechną w naszych lasach jest mrówka Rudnica, która należy do mrówek dużych. W mrowisku można wyodrębnić trzy kasty mrówek: królową, robotnice oraz samce. Robotnice, czyli mrówki, które są zdecydowanie najliczniejsze osiągają od 5 do 9 mm długości. Osobniki zdolne do rozrodu – królowe i samce mierzą około 11 mm.

mrowka (1)

W okolicy kwietnia – maja uskrzydlone samice oraz samce odbywają loty godowe. Gody mrówek odbywają się bardzo wysoko, niektóre źródła podają, że na wysokości nawet 2000 m n.p.m. Po odbytym locie godowym samce masowo wymierają, natomiast samice wracają na ziemię, gubią skrzydła i zaopatrzone w nasienie, które musi im starczyć na całe życie, wyruszają w poszukiwaniu miejsca, w którym założą gniazdo. W tym momencie ujawnia się ich brutalny charakter. Przyszła królowa nie jest zdolna do budowy własnego gniazda, więc przenika do gniazd innych mrówek, przeważnie z gatunku pierwomrówki łagodnej. Po wejściu do środka, odnajduje królową, która dotychczas „władała” mrowiskiem i zabija ją. Tym samym przejmuje władzę nad mrowiskiem. Robotnice pierwomrówki stają się jej posłuszne i od tego momentu zajmują się jej jajami, larwami oraz poczwarkami. Z upływem czasu w mrowisku jest coraz więcej robotnic mrówki leśnej. Finalny efekt jest taki, że pierwomrówka całkowicie zostaje wyparta z mrowiska przez inny gatunek mrówki leśnej.

Ciekawostką jest, że w gniazdach mrówki rudnicy jest tylko jedna królowa, a np. mrowisko mrówki ćmawej posiada bardzo wiele królowych. Wydawać by się mogło, że czym więcej królowych, tym większy chaos w mrowisku. Nic bardziej mylnego, królowe mrówki ćmawej współpracują ze sobą, poza tym ich jedynym zadaniem jest składanie jaj. Z racji tego, że jest ich tak wiele, zabezpieczona jest ciągłość pokoleniowa. Natomiast kiedy zginie królowa mrówki Rudnicy oznacza to śmierć całego mrowiska.

Mrówki leśne żywią się właściwie wszystkim. Lubią nasiona roślin, a ich dieta jest wzbogacona w niezbędne białko odzwierzęce. Polują na inne owady oraz gąsienice. Osaczone owady zostają oblane kwasem mrówkowym i kiedy już ofiara umiera, zostaje zaciągnięta do mrowiska. Mrówki to jedne z najsilniejszych stworzeń na ziemi, więc przyciągnięcie nawet dużo większego owada nie stanowi dla nich większego problemu. Największym przysmakiem mrówek jest słodka wydzielina produkowana przez mszyce, zwana spadzią. Te małe owady odnajdują na łodygach oraz liściach krzewów stada mszyc i opiekują się nimi, chroniąc je przed drapieżnikami. Dlatego uznaje się je za hodowców mszyc. Zresztą nie tylko mrówki leśne lubują się w spadzi. Tyczy się to właściwie każdego gatunku mrówek. Można to zauważyć w sadach. Na drzewkach owocowych często jest bardzo dużo mszyc, oprócz nich przeważnie jest tam też sporo mrówek. Spadzią raczą się też pszczoły, dlatego w dużej gamie miodów które można kupić w sklepie, jest też miód spadziowy.

Mimo tego, że mrowiska mrówek leśnych przeplatają się między sobą i żyją razem na jednym terenie, bardzo często dochodzi do walk między nimi. Są to szczególnie ostre bitwy między armiami mrówek, a ich celem jest zdobycie jak największego terenu oraz maksymalne osłabienie drugiej strony.

mrowka (2)

Mrówki w lesie potrafią być denerwujące. Nie mają skrupułów, żeby spacerować po naszym ciele, co bywa dość uciążliwe. Są jednak bardzo ważną częścią  ekosystemu leśnego, zjadają niepożądane gatunki owadów, czyszczą las z martwych roślin.

Mają też swoich naturalnych wrogów, są to np. dziki, które lubią sobie przeszukać mrowisko. Sprawdzają czy nie ma tam czasem smacznych gąsienic, chrząszczy i nasion. W celu ochrony mrowisk, leśnicy grodzą mrowiska. Uniemożliwia to dzikom żerowanie w tych miejscach. Niestety zdarza się, że i ludzie dla zabawy niszczą mrowiska, są to działania karygodne. Na szczęście nie jest to zbyt częste.

Mi osobiście mrówki nie przeszkadzają, chociaż zdarzało się, że straciłem drugie śniadanie. Przez nieuwagę zostawiłem plecak nie tam, gdzie powinienem. No cóż – moja wina. Mrówki jako dobry gospodarz lasu dbają o to, żeby było czysto i taką kanapkę chętnie posprzątają.

Idąc do lasu pamiętajcie, że mrówki w lesie są pożyteczne, a unikając niemiłych sytuacji, unikajcie bliskości mrowisk. No i plecaka z jedzeniem nie stawiajcie na ziemi 😊 Warto mieć ze sobą też przenośne składane krzesełko.